Kalkulator BMI - jak z niego korzystać i co oznacza?

Skąd wziął się wskaźnik BMI?

BMI to Body Mass Index, czyli indeks masy ciała. BMI jest pewnym standardem, który wykorzystuje się do oceny porównawczej grup społecznych. BMI to iloraz masy ciała wyrażonej w kilogramach do podniesionego do kwadratu wzrostu wyrażonego w metrach. Wskaźnik jest uniwersalny, ale nie znaczy to, że wolny od błędów. Podając do jego obliczenia zaledwie trzy dane (płeć, wagę, wzrost) nie jesteśmy w stanie uwzględnić istotnych różnic pomiędzy sylwetkami ludzi.

Wskaźnik masy ciała zwany bywa również indeksem Queteleta. Adolphe Quetelet był belgijskim astronomem, matematykiem, statystykiem i socjologiem. Jego prace naukowe miały znaczący wpływ na kryminologię oraz socjologię społeczną, był członkiem Akademii Królewskiej. Zasłynął m.in. dając antropometrii nowe narzędzie do klasyfikacji stosunku wagi ciała do wzrostu, czyli BMI.

ANTROPOMETRIA - metoda badawcza, która polega na pomiarach porównawczych części ludzkiego ciała. Znaczący wpływ na rozwój antropometrii miał Alphonse Bertillon, który opracował system oparty na 11 pomiarach ludzkiego ciała (m.in. wzrost, długość torsu, długość i szerokość głowy, długość prawego uda, długość lewej stopy, długość lewego środkowego palca, długość ręki, szerokość policzków, długość lewego małego palca). Antropometria ma zastosowanie w kryminalistyce, bo umożliwia stwierdzenie tożsamości badanego ciała.

Nazwisko Quetelet`a nierozerwalnie wiąże się z kryminologią. Dzięki analizie statystycznej Quetelet potrafił wskazać związki pomiędzy przestępczością a czynnikami społecznymi. To dzięki jego pracy powstało pojęcie statystyki kryminalnej, która zajmuje się zestawieniem i naukowym opracowaniem przestępstw jako zjawisk masowych.

Do czego używa się wskaźnika BMI?

W teorii wskaźnik BMI jest metodą oceny stanu naszego ciała. Wskazuje bowiem nie tylko nadwagę czy otyłość, ale określa również prawidłowy stan ciała oraz niedowagę. Tyle teoria, w praktyce wskaźnik BMI może wykazać nadwagę w przypadku dużej masy mięśniowej lub niedowagę w przypadku osoby o zdecydowanie klasycznej budowie ciała. Wszystko dlatego, że nie zawsze wysoka masa ciała będzie się wiązać z dużą ilością tkanki tłuszczowej. Weźmy za przykład kulturystów, którzy mimo wysokiej wagi, nie mogą być określani jako osoby z nadwagą. Z drugiej strony kobieta o wzroście 1,65 m i wadze 50 kilogramów może mieć klasyczną zgrabną sylwetkę, a przy jej parametrach BMI wskaże lekką niedowagę.

Kalkulatory BMI - jak z nich korzystać?

Aby określić wskaźnik BMI, musimy podać następujące dane:

• płeć
• wzrost
• wagę

Aby uzyskać wynik, wykonujemy działanie:
BMI = masa ciała / wzrost²

Mimo iż zawsze możemy obliczyć wskaźnik BMI samodzielnie, najłatwiej kontrolować go, używając kalkulatorów on-line. Tam po wpisaniu swoich danych od razu otrzymujemy zarówno wartość wskaźnika, jak i wyjaśnienie tego, co ona oznacza. Jak podkreśla Międzynarodowa Organizacja Zdrowia WHO wskaźniki będą oznaczać coś innego dla kobiet niż dla mężczyzn, a dodatkowo coś innego dla osoby dorosłej czy dla dzieci i młodzieży do lat 19.

Zgodnie z najbardziej rozpowszechnionym podziałem w przypadku osób dorosłych występuje osiem kategorii, określających stan masy ciała począwszy od wygłodzenia po chorobliwą otyłość trzeciego stopnia.

Przykład:
Kobieta przy wzroście 1,65 m i wadze
49 kg (wskaźnik 18) ma niedowagę
55 kg (wskaźnik 20,2) ma wagę prawidłową
70 kg (wskaźnik 25,71) ma nadwagę
85 kg (wskaźnik 31,22) ma pierwszy stopień otyłości

Warto pamiętać, że powyższe kategorie są nieco rozszerzoną formą klasyfikacji WHO. W pierwotnej wersji było tak, że kategorii było sześć, bo wszystko poniżej wskaźnika 18,5 ujmowane było łącznie jako niedowaga. Podzielenie najniższej kategorii na trzy mniejsze ma za zadanie jeszcze bardziej precyzyjne opisanie stanów chorobowych będących efektem niedożywienia. W przypadku niektórych opracowań wskazuje się również na poziom BMI wyższy niż 50, co określane bywa jako otyłość stopnia IV, czyli śmiertelną lub skrajną.

BMI chłopców w wieku 5-19 lat

BMI dziewczynek w wieku 5-19 lat

Jak interpretować wskaźnik BMI?

Zależnie od wyniku ilorazu masy ciała do podniesionego do kwadratu wzrostu, mamy do czynienia z odrębnymi kategoriami, których opis stanowić może wyjście do określenia ogólnego stanu zdrowia. Jak łatwo się domyślić obie skrajne kategorie są niebezpieczne i wiążą się z występowaniem konkretnych chorób.

Wygłodzenie - słownikowo jest to stan organizmu, który wynika z długotrwałego niejedzenia lub niedojadania. W medycynie ze stanem wygłodzenia czy niedożywienia mamy do czynienia wówczas, jeśli następuje albo brak wchłaniania, albo brak spożywania substancji żywieniowych.

RYZYKO: wygłodzenie prowadzi najpierw do wyczerpania zapasów ustrojowych, następnie do zaburzenia procesów fizjologicznych i biochemicznych, aż w końcu do zmian narządowych. W uproszczeniu można powiedzieć, że brak składników odżywczych zmusza organizm do pokrycia zapotrzebowania energetycznego z zapasów własnych tkanek.

Wychudzenie - jest nieco lżejszą formą niedożywienia, w której pojawia się stan chorobowy organizmu, słabnie siła mięśni, zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitowej, obniżenie temperatury ciała czy zmianę rysów twarzy.

Niedowaga - w jej ramach mieszczą się wszystkie zmiany organizmu, wynikające z przyswajania za małej ilości składników odżywczych. Niedowaga nie musi być związana ze stanem chorobowym, zwykle wiąże się ze zmęczeniem czy utratą odporności. Ale niedowaga, w okolicach BMI na poziomie 18 może zupełnie nie wiązać się z problemami zdrowotnymi. Bywa i tak, że mimo zdiagnozowanego odpowiedniego wskaźnika tkanki tłuszczowej w masie ciała, BMI wskazuje na niedowagę.

Pożądana masa ciała/normalna masa ciała - BMI na poziomie między 18,5 a 25 to waga, która potencjalnie oznacza, że organizm jest zdrowy, a masa ciała najwłaściwsza z uwagi na wzrost.

Nadwaga - z nadwagą mamy do czynienia w przypadku nagromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie. Nadwaga rozpoczyna się od wskaźnika BMI powyżej 25, a poniżej 30, dalej mamy do czynienia z otyłością.

Otyłość - jeśli wskaźnik BMI przekroczy 30, znaczy, że dana osoba boryka się z otyłością, czyli nagromadzeniem tkanki tłuszczowej znacznie powyżej wartości prawidłowych dla danego wieku, rasy i płci. Począwszy od 1985 roku otyłość oficjalnie uznaje się za chorobę przewlekłą.

RYZYKO: nadwaga i otyłość mogą być spowodowane zaburzeniami w przemianie materii, zaburzeniami utleniania węglowodanów czy obecnością tzw. „genów oszczędnych”. Niezależnie od przyczyn nadmierna waga ciała jest niebezpieczna, bo może prowadzić m.in. do: choroby niedokrwiennej serca oraz schorzeń układu sercowo-naczyniowego czy cukrzycy. Nadwaga i otyłość często wiążą się również z posiadaniem żylaków, dną moczanową czy zmianami zwyrodnieniowymi stawów.

BMI u dziecka - czy tak samo jak u dorosłych?

Prawidłowa waga dziecka to od pierwszych dni jego życia sprawa bardzo indywidualna i wpływ na nią ma wiele czynników, jak genetyka, sposób karmienia czy ogólne warunki rodzinne. By ustalić jakie są optymalne parametry dzieci w określonym wieku, korzysta się z siatek centylowych.

SIATKI CENTYLOWE - metoda obiektywnej analizy rozwoju fizycznego dzieci. Rozwój ten ocenia się porównując parametry takie jak wzrost, waga, długość ciała i obwód głowy w porównaniu do całej populacji. Dane nanoszone są na dwie osie, przy czym oś pozioma to wiek dziecka, a oś pionowa to dany parametr. W przypadku najmłodszych dzieci pomiarów dokonuje lekarz pediatra podczas wizyt kontrolnych.

Przykład siatki centylowej (waga do wzrostu) dla chłopców w wieku 5-19 lat

Przykład siatki centylowej (waga do wzrostu) dla dziewczynek w wieku 5-19 lat

Najbardziej właściwym odczytem są wskazania w okolicach 50 centyla. W powyższym przypadku idealne wskazanie mamy np. w przypadku chłopca o wzroście 95 centymetrów i wadze 13 kilogramów. 50 centyl oznacza, że u połowy maluchów z danej populacji wskazania są mniejsze, a u drugiej połowy większe.

U dzieci powyżej piątego roku życia można już spokojnie stosować do oceny masy ciała wskaźnik BMI. Jednak i w tym przypadku warto regularnie pojawiać się z maluchem u lekarza, który oceni sylwetkę ciała pod kątem czegoś więcej niż tylko dwóch parametrów. Tym niemniej Międzynarodowa Organizacja Zdrowia na swoich stronach prezentuje standardy, które mogą się przydać do podstawowej oceny masy ciała dzieci i młodzieży między 5 a 19 rokiem życia.

Czy warto kontrolować BMI u dzieci?

Wcześnie wykryte problemy w rozwoju dzieci, pozwalają na szybką reakcję i być może uniknięcie problemów w przyszłości. Oczywiście wagę kontroluje się najdokładniej u najmłodszych, ale powinno się ją monitorować również u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym częściej niż tylko podczas wizyt lekarskich.

Na podstawie danych pozyskanych w toku realizacji projektów OLAF i OLA koordynowanych przez Centrum Zdrowia Dziecka w latach 2007-2012 uzyskujemy bardziej szczegółowe siatki centylowe. Dzięki nim możemy bardziej precyzyjnie odczytać konkretną budowę ciała dziecka.

Jeśli siatka pokazuje, że dziecko ma niedowagę, trzeba będzie podjąć działania w kierunku poprawy składu posiłków.

Zobacz również artykuł: Dziecko niejadek - sposoby na małego niejadka

Inne wzory na idealną wagę

Poza BMI, mamy również inne wskaźniki, które mają pomóc w określeniu idealnej w powiązaniu ze wzrostem masy ciała. Jakie?

Oto kilka z nich:

• wzór Broca - Pierre Paul Broca był francuskim chirurgiem i antropologiem, który zauważył zależność pomiędzy wzrostem, a wagą w taki sposób, że masa ciała badanych stanowiła wartość wzrostu wyrażonego w centymetrach - 100. Z czasem wzór Broca został nieco zmodyfikowany i dziś:

- odpowiednia masa ciała kobiety = (wzrost w cm minus 100 cm) x 0,85.
Dla kobiety o wzroście 165 cm, prawidłowa masa ciała to (165-100)x0,85 = 55,25 kg

- odpowiednia masa ciała mężczyzny = (wzrost w cm minus 100 cm) x 0,90.
Dla mężczyzny o wzroście 175 cm, prawidłowa masa ciała to (175-100)x0,90= 74,1 kg

• wzór Broca-Brugsha - modyfikacja wzoru Broca, w którym do ustalenia pożądanej wagi używa się zmiennej zależnej od wzrostu. Zaczynamy od tego, że należną masę ciała obliczamy jak wyżej odejmując od wzrostu w centymetrach od 100 do 110 cm.
  - dla osób o wzroście 155-164 cm odejmujemy 100
  - dla osób o wzroście 165-175 cm odejmujemy 105
  - dla osób o wzroście 176-190 cm odejmujemy 110
  Dla przykładu prawidłowa waga dla kobiety o wzroście 165= 165-105=60 kg.
• wzór Berhharda - badacz przy wyznaczaniu pożądanej masy ciała wziął pod uwagę nie tylko wzrost, ale również obwód klatki piersiowej (w przypadku kobiet mierzony pod biustem). W ten sposób mamy: pożądaną wagę ciała (w kg)=wzrost(w cm)xobwód klatki piersiowej (w cm)/240
  Dla przykładu kobieta o wzroście 165 cm i obwodzie pod biustem 70 cm, dla niej pożądana masa ciała w kg=165x70/240 czyli kobieta o podanych parametrach powinna ważyć nieco ponad 48 kg
• wzór Pottona - tu pożądana waga obliczana jest dla kobiety:
  wzrost (w cm) - 100 - (wzrost - 100)/10
  Dla mężczyzn ostatnie działanie powinno być podzielone przez 20.
  i tak dla kobiety o wzroście 165 cm, mamy następujący wzór:
  165-100 - (165-100)/10=58,5

Wzorów na idealną wagę jest znacznie więcej, swój pomysł na jego obliczenie ma nawet Amerykańskie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie MetLife. W efekcie wielości wzorów, możemy się spotkać z nieco odmiennymi wynikami. Jak widać powyżej idealna waga dla kobiet o wzroście 165 cm, może się wahać pomiędzy 48, a 58 kg. W niektórych przypadkach różnice będą mniejsze, jednak zwykle poruszamy się w pewnym zakresie, który pokazuje zdrową wagę.

BMI - najczęściej zadawane pytania

1. Lekarz ocenił, że jak na mój wiek (68 lat), moja waga jest zdecydowanie za niska. Ważę 55 kg, przy wzroście 167 cm. Kiedy liczę BMI wychodzi mi, że jest w porządku, moja masa mięśniowa jest co prawda nikła, ale nie cierpię z tego powodu. Jak jeszcze mogę ocenić czy ważę odpowiednio czy faktycznie za mało?

   Ocena prawidłowej wagi zależy również od wieku i tu wszelkie ogólnodostępne wskaźniki niestety nie są szczególnie skuteczne. Jeśli lekarz w swojej opinii opiera się o pomiar ilości tkanki tłuszczowej, opinia będzie jak najbardziej zasadna, jednak dla pewności warto wykonać inne badania.

2. Moja wnuczka mieści się w około 10 centylu, co jak rozumiem oznacza, że 90% jej rówieśników ma niższe wskazania. Z punktu widzenia wskaźnika wszystko wygląda ok, ale porównując jej budowę ciała do dziewcząt z jej klasy, widzę znaczne różnice. Paula jest po prostu grubsza, ma bardziej okrągłą twarz i nieco wystający brzuch. Czy to powód do niepokoju, jeśli siatka centylowa pokazuje to, co opisałam?

   Budowa dzieci jest różna, jednak nie pozostawia wątpliwości, że otyłość brzuszna zawsze jest wystarczającym powodem do konsultacji z lekarzem. To lekarz, oceniając masę ciała dziewczynki, powinien wskazać na ewentualne nieprawidłowości. Warto przy okazji wizyty zebrać informacje na temat ulubionych posiłków dziecka, ich ilości oraz spróbować określić liczbę spożywanych na co dzień kalorii.