Tradycje wielkanocne w Polsce
Jak obchodzi się Święta Wielkanocne w Polsce?
- Ostatnia aktualizacja: 2020-04-04
- Szacowany czas czytania: 7 min.
Święta Wielkanocne, czyli Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego
Wielkanoc to najstarsze święto chrześcijańskie, a jego uroczyste obchodzenie jest obowiązkiem każdego członka Kościoła katolickiego. Zgodnie z tradycją, Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego obchodzona jest ku czci męczeńskiej śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa.
Wielkanoc nazywana jest również Niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego, Dniem Zmartwychwstania Pańskiego, Niedzielą Wielkanocą, Wielką Niedzielą, Paschą.
Wielkanoc to święto ruchome, najczęściej wypadające w kwietniu. W Kościele katolickim data Wielkanocy uzależniona jest od faz księżyca. Zgodnie z obowiązującą doktryną, Niedziela Wielkanocna przypada w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Pierwsza wiosenna pełnia księżyca wypada zawsze po 21. marca, czyli po dniu rozpoczynającym kalendarzową wiosnę.
Data obchodzenia Wielkanocy to nie jedyne połączenie tego święta z wiosną. Analizując tradycje wielkanocne, możemy zauważyć bliski związek niektórych z nich z pogańskimi zwyczajami świętowania nadejścia wiosny. Związek ten nie powinien nikogo dziwić. Symbolika przychodzącej po zimie wiosny i budzącej się do życia przyrody, jest piękną analogią do zmartwychwstania Chrystusa i jego zwycięstwa nad śmiercią.
Wielkanoc w Polsce
W niewielu krajach na świecie Wielkanoc jest obchodzona tak bardzo uroczyście i religijnie, jak w Polsce. W większości krajów zachodnich, święto to kojarzy się raczej z wiosną i towarzyskimi spotkaniami. W Polsce Wielkanoc wiąże się przede wszystkim z długim czasem Wielkiego Postu, w którym wierni odmawiają sobie przyjemności, aby otworzyć się na Boga, innych ludzi i rozwijać duchowo. Okres siedmiu dni przed Niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego, czyli Tydzień Wielkanocny, jest dla Polaków również mocno symboliczny. W tych dniach wierni licznie gromadzą się w kościołach, aby zgodnie z tradycją przygotować się na Niedzielę Wielkanocną.
Karnawał, czyli baw się i tańcz
Zanim katolicy wkroczą w czas Wielkiego Postu, tradycyjnie bawią się intensywnie w czasie zwanym karnawałem. Karnawał rozpoczyna się 6 stycznia, w Święto Trzech Króli, i trwa do Środy Popielcowej.
Karnawał to czas zabawy, tańców, smacznego i obfitego jedzenia i picia oraz intensywnych spotkań towarzyskich. Przez kilka tygodni chrześcijanie się bawią, szykując się do ograniczeń, które czekają ich w Wielkim Poście. Organizowane są wielkie bale, często wymagające przebrania, a uczestnictwo w co najmniej jednym z nich jest niemalże obowiązkiem wynikającym z oczekiwań społecznych.
Kulminacja zabaw karnawałowych przypada w ostatki, w niektórych rejonach Polski zwanych zapustami lub mięsopustami. Ostatki obejmują ostatnie sześć dni karnawału i kończą się dzień przed Środą Popielcową. Początek ostatków jest obchodzony zgodnie z tradycją jako Tłusty Czwartek. W ten dzień w polskich piekarniach i cukierniach ustawiają się długie kolejki, aby kupić duże ilości pączków, faworków i innych słodkich wypieków.
Środa Popielcowa w Polsce
Środa Popielcowa, czyli Popielec, to pierwszy dzień rozpoczynającego się Wielkiego Postu. Po hucznym okresie karnawału dla chrześcijan rozpoczyna się okres wstrzemięźliwości w jedzeniu i piciu oraz czas ograniczenia życia towarzyskiego. Środa Popielcowa to dzień ruchomy, jej data uzależniona jest od daty Niedzieli Wielkanocnej.
Nazwa Popielec lub inaczej Dzień Popiołu, wywodzi się od rytuału posypywania głów wiernych popiołem. Popiół ma symbolizować czas pokuty i kruchość ludzkiego życia.
Zgodnie z tradycją, w Środę Popielcową należy zastosować post ścisły, zarówno ilościowy, jak i jakościowy. W Środę Popielcową polscy chrześcijanie powstrzymują się od jedzenia pokarmów mięsnych i ograniczają ilość spożywanego pożywienia. W tym dniu, zgodnie z dogmatem dopuszcza się spożywanie dwóch lekkich posiłków i jednego obfitego, tak zwanego „do syta”. Zdecydowana liczba polskich wiernych przestrzega tej tradycji.
W Środę Popielcową wierni nie są zobowiązani do udziału w mszy świętej, za to tradycyjnie gromadzą się w kościołach, aby uczestniczyć w obrzędzie posypywania głowy popiołem. To symboliczny akt pokuty, ukazanie kruchości życia i nietrwałości wszystkiego co materialne i doczesne.
Wielki Post, czyli 40 dni wstrzemięźliwości
W początkowych latach chrześcijaństwa, post przypadający przed Wielkanocą był krótki i nieusystematyzowany. Tradycja Wielkiego Postu w obecnej formie, czyli poszczenia przez 40 dni (nie licząc niedziel) sięga prawdopodobnie V wieku.
W minionych stuleciach post w Polsce był ściśle przestrzegany. Wiązało się to z przekonaniami religijnymi, jak również z niewielką ilością jedzenia, jaką dysponowała większość społeczeństwa u schyłku zimy. Chrześcijanie w okresie postu nie spożywali mięsa, tłustych i słodkich potraw, nie pili alkoholu. Unikali również zabawy, tańca, a nawet głośnych rozmów i śmiechu. Osoby, które nie przestrzegały tych zasad, były potępiane i surowo karane.
Obecnie, zwyczaje wielkopostne uległy znacznemu złagodzeniu. Ścisły post, ograniczający liczbę posiłków i wykluczający pokarmy mięsne, obowiązuje jedynie w Środę Popielcową i w Wielki Piątek. Ponadto, wiernym zaleca się powstrzymywanie od pokarmów mięsnych we wszystkie piątki w okresie Wielkiego Postu. Kościół rekomenduje również nieuczestniczenie w hucznych zabawach aż do Niedzieli Wielkanocnej.
Pomimo braku obowiązku odmawiania sobie określonego rodzaju posiłku w Wielkim Poście, wielu polskich katolików na ten czas deklaruje nie spożywanie posiłków mięsnych, słodyczy, czy alkoholu. W poście częściej się modlą, uczestniczą w drogach krzyżowych oraz rekolekcjach. Te praktyki są dla nich wyrazem pokuty, wiary, oczekiwania na zmartwychwstanie Chrystusa.
Tydzień poprzedzający Wielkanoc, zwany Wielkim Tygodniem
Wielki Tydzień to w tradycji polskiego katolicyzmu okres szczególnej zadumy, rozmyślania o zmartwychwstaniu Jezusa oraz przygotowywania mieszkań do Wielkanocy. Tradycyjne gospodynie w okresie Wielkiego Tygodnia robią generalne porządki, malują z dziećmi pisanki i szykują pierwsze wielkanocne potrawy. W Wielkim Tygodniu wielu chrześcijan przystępuje do obowiązkowej wielkanocnej spowiedzi.
Niedziela Palmowa
Wielki Tydzień rozpoczyna Niedziela Palmowa, czyli ostatnia niedziela przed Wielkanocą. W tym dniu w kościołach w całej Polsce odbywają się święcenia palm wielkanocnych, najczęściej wykonanych z wierzbowych gałązek przystrojonych baziami, kwiatami, bukszpanem, a nawet ozdobami z bibuły.
W wielu polskich miejscowościach co roku odbywają się konkursy na największe i najładniejsze palmy wielkanocne. Dotychczasowy rekord wielkości należy do palmy wielkanocnej z Lipnicy, która miała imponującą długość 36 metrów.
Wiele osób robi palmy samodzielnie, a największe z nich potrafią osiągać długość dochodzącą do 50 centymetrów. W niewielkich polskich miejscowościach i wsiach, palmy są naprawdę imponujące i stanowią dumę dla osób, które je wykonały. Po poświęceniu palmy wielkanocne umieszcza się w domu, co ma zagwarantować szczęście dla wszystkich jego mieszkańców.
Pierwszy dzień Triduum Paschalnego, czyli Wielki Czwartek
Czwartek przed Wielkanocą zwany jest Wielkim Czwartkiem. Wielki Czwartek w tradycji chrześcijańskiej rozpoczyna tak zwane Triduum Paschalne, które obejmuje również Wielki Piątek i Wielką Sobotę.
Wielki Czwartek to pamiątka Ostatniej Wieczerzy, podczas której ustanowiono sakrament eucharystii oraz sakrament kapłaństwa. Po wieczornej mszy, wybrany duchowny obmywa symbolicznie stopy dwunastu mężczyznom. To wyraz misji kapłańskiej i Kościoła, który powstał by służyć, a nie by mu służono.
Wielki Piątek drugim dniem Triduum Paschalnego
Kolejnym dniem Triduum Paschalnego jest Wielki Piątek, czyli dzień żałoby i wspominania męki i śmierci Jezusa. Zgodnie z wiarą chrześcijańską, w tym dniu obowiązuje ścisły post jakościowy i ilościowy, a wierni zobowiązani są do refleksji i zadumy.
W Polsce Wielki Piątek obchodzony jest szczególnie uroczyście. W kościołach nie odbywają się msze święte. Odprawiana jest jedynie liturgia męki pańskiej i adoracja krzyża, która gromadzi wielu wiernych. Po liturgii, krzyż niesiony jest do tak zwanego Grobu Pańskiego, czyli symbolicznej groty w której został pochowany Jezus. W polskiej tradycji szczególnie mocno zakorzenione jest czuwanie nad Grobem Pańskim. Przez całą noc grobu pilnują ministranci, harcerze, strażnicy lub żołnierze. Grób jest także odwiedzany przez wiernych, którzy się przy nim modlą.
Wielka Sobota, czyli święcenie pokarmów wielkanocnych
Kolejną polską tradycją wielkanocną jest święcenie koszyków z pokarmami. Święcenie pokarmów odbywa się w sobotę przed Wielkanocą, zwaną Wielką Sobotą. Pięknie ozdobione bukszpanem wiklinowe koszyki zawierają symboliczne ilości pokarmów, które zostaną spożyte przed śniadaniem w Niedzielę Wielkanocną. Tradycyjnie koszyk przykrywa biała serwetka, którą odkrywa się do święcenia.
Pokarmy w koszyku wielkanocnym nazywa się święconką. Święconką dzielą się bliscy rozpoczynając śniadanie wielkanocne.
Tradycyjnie w skład koszyka wielkanocnego wchodzą:
- Baranek, często z czerwoną chorągiewką, jako symbol Chrystusa. Zgodnie z tradycją baranek w koszyku symbolizuje śmierć Jezusa, który umarł za grzechy człowieka. Czerwona chorągiew jest symbolem zmartwychwstania i triumfu dobra nad złem. Baranek wykonany jest zazwyczaj z masy cukrowej, ale w koszykach spotkamy też baranki z marcepanu, ciasta lub masła.
- Chleb, który w religii chrześcijańskiej symbolizuje ciało Chrystusa. Do koszyka wkładamy kawałek chleba odkrojonego od bochenka przeznaczonego do spożycia na śniadanie wielkanocne.
- Sól, która ma ochronić wiernych od zła i zepsucia. Często święci się także pieprz.
- Ugotowane jajko, które ma zapewnić płodność i jest symbolem nowego życia. Najczęściej w koszyku znajdziemy własnoręcznie robione pisanki, czyli kolorowe jajka ozdabiane na różne sposoby.
- Chrzan, który doda spożywającym go chrześcijanom zdrowia i sił witalnych.
- Mięso, takie jak szynka i kiełbasa, które zapewnią dostatek i bogactwo, jak również dobre zdrowie. Wędliny w koszyczku symbolizują Ostatnią Wieczerzę.
- Babka wielkanocna, która znajduje się w koszyku symbolizując talenty i umiejętności człowieka.
- Ser, który odzwierciedla więź człowieka z przyrodą i podziękowanie za dary, jakie otrzymujemy od zwierząt.
Wielka Niedziela, czyli Wielkanoc
Zwieńczeniem oczekiwania na zmartwychwstanie Chrystusa jest Wielka Niedziela. W tradycji chrześcijańskiej, rozpoczyna się ona uroczystą mszą. Dzwony kościelne głośno oznajmiają całemu światu, że Chrystus zmartwychwstał. Niedziela wielkanocna to czas radosny, zwycięstwo światła nad ciemnością.
Po mszy, chrześcijanie udają się do domów na tradycyjne śniadanie wielkanocne. Najpierw dzielą się święconką, a potem wspólnie jedzą przygotowane potrawy. Tradycyjnie na stole goszczą przede wszystkim jajka, biała kiełbasa, żurek, szynka, chrzan i ćwikła, babka wielkanocna i mazurek.
Polskie stoły są zawsze suto zastawione i elegancko przystrojone. Rodziny zazwyczaj spędzają przy stole cały dzień, rozmawiając i ciesząc się wspólnym towarzystwem.
Poniedziałek wielkanocny
Ugruntowaną tradycją związaną ze świątecznym Poniedziałkiem wielkanocnym jest tak zwany lany poniedziałek, czyli śmigus - dyngus. W zależności od regionu zwyczaj ten zwany jest również oblewanką. Choć pierwotnie tradycje oblewanki i śmigusa - dyngusa były inne, dziś obchodzone są jednakowo.
W Poniedziałek wielkanocny w polskich domach panuje wesoła atmosfera, a członkowie rodziny robią sobie zabawne psikusy. Najczęściej polegają one na oblaniu nieświadomego zagrożenia domownika niewielką ilością wody. W czasach, gdy polska Wielkanoc była ciepła, w poniedziałek wielkanocny całe miasta i wsie oblewały się wodą. Dziś trudno o takie widoki ze względu na niewysoką temperaturę panującą w wiosenne polskie dni.
Tradycje wielkanocne warto znać i pielęgnować
Polskie tradycje związane ze świętami Wielkanocnymi są bogate i nie ograniczają się jedynie do pisanek i wielkanocnego zajączka. Warto dbać o te zwyczaje, które od pokoleń były kształtowane przez naszych przodków. Opowiedz o nich swoim wnukom. Wspólne odkrywanie korzeni wszystkich polskich tradycji wielkanocnych będzie wspaniałą zabawą i lekcją historii!
Tradycje wielkanocne - najczęściej zadawane pytania
-
Dlaczego w Tłusty Czwartek jemy pączki i inne słodkie wypieki?
Zwyczaj obfitego jedzenia w Tłusty Czwartek pochodzi z czasów starożytnych, jednak w Polsce pączki stały się tradycyjnym jedzeniem tłustoczwartkowym dopiero w XVII wieku. Początkowo na stołach serwowano pączki „na słono”, a wypieki zwane pampuchy wypełniały słonina i skwarki. Później te tłuste i wytrawne przekąski powoli zastępowały słodkie racuchy, bliny i faworki. Dziś w Tłusty Czwartek zdecydowanie królują pączki ze słodkim nadzieniem. Zgodnie z tradycją, ten kto nie zje pączka w ten dzień, będzie mieć pecha.
-
Czym posypywane są głowy wiernych w Środę Popielcową?
Popiół, którym posypywane są głowy wiernych, pochodzi ze spalenia palm wielkanocnych święconych w Niedzielę Palmową w roku poprzedzającym Popielec.
-
Dlaczego Wielki Post trwa 40 dni?
Liczba 40 to symboliczna liczba dla chrześcijan, pojawiająca się wielokrotnie w Biblii. Biblijny post na pustyni trwał 40 dni, Naród Wybrany przemierzał pustynię 40 lat, a Jezus wstąpił w niebiosa po 40 dniach od zmartwychwstania. Należy jednak wspomnieć, że 40 dni Wielkiego Postu to przede wszystkim symboliczne uproszczenie, w rzeczywistości post trwa kilka dni dłużej.
-
Skąd wziął się zwyczaj święcenia palm wielkanocnych?
Zgodnie z doktryną Kościoła, Niedziela Palmowa jest pamiątką po przybyciu Jezusa do Jerozolimy, który został przywitany przez wiernych wiwatujących na jego cześć gałązkami palm. Ku czci tego wydarzenia, dziś święcimy palmy wielkanocne.
-
Czym jest Triduum Paschalne?
Triduum Paschalne to celebracja tak zwanego misterium paschalnego, czyli męki, śmierci oraz zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Triduum Paschalne trwa trzy pełne dni liczone według sposobu z początków chrześcijaństwa, czyli od wieczora do wieczora. Triduum Paschalne rozpoczyna się w Wielki Czwartek wieczorem i trwa do wieczora Niedzieli Wielkanocnej.
-
Czy w Wielkanoc dekorujemy mieszkania?
Zbliżająca się Wielkanoc oraz wiosenne dni to doskonała okazja, aby odświeżyć nasze cztery kąty. Dlatego w wielu polskich domach w okresie Wielkanocnym królują ozdoby w postaci tradycyjnych symboli wielkanocnych, takich jak króliczki, baranki, jajka, pisanki. Zachęcamy do wykonania ozdób wielkanocnych razem z wnukami! Inspiracje znajdziesz w artykule „Dekoracje wielkanocne do wykonania z dziećmi”.
Oceń ten artykuł:
Anna Setlak
Redaktorka i copywriterka, absolwentka Wydziału Humanistycznego KUL oraz Wydziału Politologii i Dziennikarstwa UMCS. Swoje doświadczenie lingwistyczne wykorzystuje w tworzeniu wartościowych treści, które przekazują wiedzę i tworzą fundament pozytywnych relacji.
Przeczytaj również
Ostatnio dodane