Kiedy wnukom należy się zachowek?

Co to jest zachowek?

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę rodziny spadkodawcy, który sporządził testament i nie przyznał im w nim swojego majątku. Zachowek ma zatem zastosowanie wówczas, gdy najbliższa rodzina nie otrzymała nic w spadku na mocy testamentu zmarłego. Prawo zachowku gwarantuje, że otrzymają oni odpowiednią część majątku z udziału, który by mu przysługiwał gdyby nie było testamentu. Zachowek ma zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy spadkodawca sporządził testament. Jeżeli go nie sporządził, stosuje się dziedziczenie ustawowe.

Zachowek jest świadczeniem pieniężnym. Domagać się zachowku można wtedy, gdy spadkodawca pominął w testamencie najbliższą rodzinę. Wypłaty zachowku można domagać się w okresie 5 lat od ogłoszenia testamentu. Kto ma zapłacić zachowek, skoro spadkodawca nie żyje?

Obowiązek ten spoczywa na:

• spadkobiercy - chodzi o osoby, które zostały powołane w testamencie. Przykładowo, gdy spadkodawca powoła do spadku tylko swoje dzieci, a pominie w nim swoją żonę, to żonie będzie przysługiwać prawo do zachowku, z zapłacić będą go musiały dzieci
• zapisobiercy windykacyjnego - są to osoby, które w testamencie otrzymały oznaczoną rzecz spadkodawcy, na przykład samochód
• obdarowanych na podstawie umowy darowizny jeszcze za życia spadkodawcy.

Komu przysługuje prawo do zachowku, a komu nie?

Kodeks cywilny wyraźnie wskazuje, że zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, który byliby powołani do spadku z ustawy. Jak to wygląda w praktyce? Zacznijmy od wyjaśnienia pojęć odnoszących się do osób, którym przysługuje zachowek:

• zstępni - jest to termin, który określa dzieci, wnuki, prawnuki spadkodawcy. Dotyczy to wszystkich osób, które są spokrewnione ze spadkodawcę. Nie ma więc znaczenia czy są to dzieci małżeńskie, pozamałżeńskie czy przysposobione. Jednak zachowek nie przysługuje im wszystkim jednocześnie. Przysługuje on na zasadzie pierwszeństwa - w pierwszej kolejności więc zachowek przysługuje dzieciom spadkodawcy, a gdy te nie żyją - zachowek przysługuje ich dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy.
  
  Zatem pierwszą sytuacją, gdy wnukom przysługuje zachowek zachodzi wówczas, gdy ich rodzice nie żyją, a oni sami nie zostali powołani do spadku w testamencie.
• małżonek spadkodawcy - zachowek przysługuje małżonkowi spadkodawcy, jeżeli w chwili śmierci pozostawał z nim w ważnym związku małżeńskim. Nie przysługuje natomiast, gdy w chwili śmierci spadkodawcy uzyskano prawomocny wyrok orzekający rozwód lub sprawa rozwodowa pozostaje w toku, a pozew był złożony przez spadkodawcę z winy współmałżonka.
• rodzice spadkodawcy - zachowek przysługuje im dopiero wtedy, gdy dziedziczyliby oni według ustawy, czyli w sytuacji, gdy spadkodawca nie miałby dzieci.

Wiesz już, komu przysługuje prawo do zachowku. Wiesz również, że nie przysługuje ono w przypadku orzeczenia rozwodu.

Prawo do zachowku nie przysługuje również:

• osobom wydziedziczonym w testamencie
• osobom uznanym za niegodne dziedziczenia
• osobom, które odrzuciły spadek
• osobom, które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia

W tych sytuacjach prawo do zachowku przechodzi na zstępnych, czyli dzieci tych osób. Zatem drugą z sytuacji, w której prawo do zachowku przysługuje wnukom spadkodawcy następuje wówczas, gdy osobą wydziedziczoną, uznaną za niegodną dziedziczenia, odrzucającą spadek lub która zrzekła się dziedziczenia jest dziecko spadkodawcy. Wówczas prawo do zachowku przechodzi na jej dzieci, czyli wnuki spadkodawcy.

Ile wynosi zachowek dla wnuka?

Kodeks cywilny wskazuje, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek w wysokości:

• 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym - jeżeli uprawniony jest stale niezdolny do pracy, albo zstępny jest małoletni,
• połowy wartości udziału spadkowego - w pozostałych przypadkach.

Ile zatem wynosi zachowek dla wnuka? To zależy od tego, jaki udział by mu przypadł, gdyby dziedziczył on z ustawy.