Czy wnuki mają obowiązek opieki nad dziadkami?

Obowiązek opieki według prawa rodzinnego

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania – tzw. obowiązek alimentacyjny – obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Kim są krewni w linii prostej? Są to osoby, które pochodzą od jednego członka rodziny na linii babcia – mama (córka babci) – córka (wnuczka babci). Ponadto przepisy wyraźnie wskazują, że obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi. Zatem obowiązek opieki nad dziadkami w pierwszej kolejności obciąża ich dzieci, a nie wnuki. Wnuki będą natomiast zobowiązane do opieki nad dziadkami w dalszej kolejności.

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy:

• nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności,
• albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi,
• lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Taki stan prawny oznacza, że wnuki mają obowiązek opieki nad dziadkami wówczas, gdy dzieci dziadków już nie żyją albo nie są w stanie wypełniać swoich obowiązków. W takim przypadku obowiązek opieki nad dziadkami przechodzi właśnie na ich wnuki.

Prawo nie przewiduje jednak zmuszenia wnuków do fizycznej opieki nad dziadkami w celu zapewnienia im dobrych warunków życia, a jedynie ich alimentację w razie popadnięcia w niedostatek. Zatem dziadkowie nie mogą domagać się opieki od wnuków w znaczeniu fizycznym, a jedynie mogą domagać się od nich alimentów.

Darowizna a obowiązek opieki nad dziadkami

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, darowizna to umowa, przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. W przypadku, gdy stan majątkowy obdarowanego po zawarciu umowy uległ takiej zmianie, że wykonanie tej darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb, darczyńca może ją odwołać – jeśli darowizna nie została jeszcze wykonana.

Przykładowo więc, gdy dziadek podarował wnukowi mieszkanie, może darowiznę odwołać, jeżeli wykonanie darowizny spowoduje, że dziadek nie będzie w stanie samodzielnie się utrzymać. Odwołanie darowizny w takim przypadku jest jednak możliwe tylko wtedy, jeżeli nie została ona jeszcze wykonana.

W przypadku, gdy darowizna została już wykonana, a darczyńca popadł w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczyć darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Zatem w przypadku, gdy dziadek podaruje wnukowi mieszkanie i po wykonaniu darowizny popadnie w niedostatek, wnuk jest zobowiązany do dostarczenia dziadkowi środków utrzymania. Jednak w dalszym ciągu nie jest to prawny obowiązek opieki wnuka nad dziadkami.

Umowa na dożywocie a opieka nad dziadkami

Umowa na dożywocie polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie mieszkanie. Umowa ta polega więc na przekazaniu własności – na przykład mieszkania – wnukowi, który w zamian za to zobowiązuje się zapewnić dziadkom dożywotnie utrzymanie. Oznacza to, że wykonywanie obowiązku dożywotniego utrzymania można ustalić w samej umowie.

Jeżeli tego nie zrobiono, przyjmuje się, że nabywca mieszkania – w tym przypadku wnuk, powinien:

• przyjąć dziadka jako domownika,
• dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału,
• zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie,
• sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Zatem to jedynie umowa dożywocia może włożyć na wnuka obowiązek opieki nad dziadkami w znaczeniu opieki fizycznej. Bowiem na mocy takiej umowy, wnuk otrzymując mieszkanie w zamian za opiekę nad dziadkiem, jest obowiązany do zaspokajania w zasadzie wszystkich potrzeb dziadka – od dostarczania mu środków utrzymania po oferowanie pomocy w razie choroby.