Kiedy nieletni odpowiada jak dorosły?

Kto to jest nieletni?

Zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich nieletni to osoba:

• która nie ukończyła lat 18 - w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji,
• która ukończyła 13 lat, ale nie ukończyła lat 17 - w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne,
• która nie ukończyła 21 lat - w zakresie wykonywania środków poprawczych lub wychowawczych.

Granica wiekowa odpowiedzialności karnej określona w Kodeksie karnym wynosi 17 lat. Oznacza to, że zasadniczo za popełnione przestępstwa odpowiadają tylko osoby, które ukończyły 17. rok życia. W niektórych przypadkach jednak nieletni może odpowiadać jak dorosły.

Odpowiedzialność karna nieletniego

Zasadniczo, gdy nieletni dopuści się popełnienia przestępstwa, stosuje się do niego przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Dodatkowo, jego odpowiedzialność na tej podstawie jest uzależniona od jego wieku:

• gdy nieletni dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 lat - sąd traktuje popełnienie takiego czynu wyłącznie jako przejaw demoralizacji nieletniego i może zastosować środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich,
• gdy nieletni dopuszcza się czynu zabronionego pomiędzy 13 a 17 rokiem życia - zasadniczo sąd stosuje środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. W tym zakresie następują jednak wyjątki, o których mowa poniżej.

W wyjątkowych przypadkach nieletni może odpowiadać za popełnione przestępstwo po ukończeniu 15 roku życia.

Odpowiedzialność ta może zachodzić, gdy nieletni dopuścił się następujących czynów zabronionych:

• zamach na życie Prezydenta,
• zabójstwo (z wyjątkiem zabójstwa popełnionego w afekcie),
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• sprowadzenia zdarzenia powszechnie niebezpiecznego,
• zawładnięcie statkiem morskim lub powietrznym,
• spowodowanie katastrofy w komunikacji,
• zgwałcenie,
• czynna napaść na funkcjonariusza publicznego,
• wzięcie zakładnika,
• rozbój.

Popełniając jedno z wymienionych przestępstw nieletni po ukończeniu 15. roku życia może odpowiadać na takich samym zasadach jak osoba dorosła, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości oraz warunki osobiste za tym przemawiają, w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskutecznie.

Jeżeli nieletni po ukończeniu 15. roku życia odpowiada jak osoba dorosła, orzeczona kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane przestępstwo. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Sytuacja nieletniego w prawie karnym jest zatem uregulowana dwutorowo, ponieważ zasadniczo nie stosuje się do niego regulacji przewidzianych w Kodeksie karnym, ale w wyjątkowych przypadkach mają one do niego zastosowanie.

Kodeks karny przewiduje również, że jeżeli sprawca dopuszcza się czynu zabronionego pomiędzy 17. a 18. rokiem życia, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Przestępstwo osoby dorosłej popełnione z nieletnim

Jeżeli nieletni popełnił czyn zabroniony wspólnie z osobą dorosłą, prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją do rozpoznania właściwemu sądowi rodzinnemu, chyba że przestępstwo jest z kategorii tych, za które nieletni może odpowiadać jak dorosły.

Sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy jest sąd rodzinny w miejscu zamieszkania nieletniego. O wszczęciu postępowania zawiadamia się rodziców albo opiekunów.

Środki stosowane wobec nieletniego sprawcy

Gdy nieletni sprawca nie odpowiada jak dorosły, sąd rodzinny może zastosować w stosunku do niego następujące środki:

• udzielenie upomnienia,
• zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
• ustanowienie nadzoru odpowiedzialnego rodziców lub opiekuna,
• ustanowienie nadzoru organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego,
• zastosowanie nadzoru kuratora,
• skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
• orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów,
• orzeczenie przepadku rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
• orzeczenie umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim.

Sąd rodzinny może również zastosować w stosunku do nieletniego środek poprawczy w postaci umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym.