Rodzaje testamentów

Czym jest testament i kto może go sporządzić?

Testament to jedyna forma oświadczenia woli i rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Co istotne, oświadczenie testamentowe może zawierać rozporządzenia tylko jednej osoby. Oznacza to, że niedopuszczalne jest sporządzenie testamentu wspólnego. W testamencie możesz zawrzeć zapisy, które będą dotyczyć całego majątku, bądź jego poszczególnych składników. Ponadto zawarte w testamencie rozporządzenia możesz w każdym czasie zmienić.

Czy testament może sporządzić każdy? Odpowiedź na to pytanie brzmi: nie. Testament może bowiem sporządzić tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, czyli taka, która jest pełnoletnia i nie została ubezwłasnowolniona. Istotne jest również to, że testament można sporządzić tylko osobiście – nie ma więc możliwości do sporządzenia czy też odwołania testamentu przez przedstawiciela.

Rodzaje testamentów

Obowiązujący kodeks cywilny wyróżnia testamenty:

• testamenty zwykłe, do których należy: testament holograficzny, testament notarialny i testament allograficzny,
• testamenty szczególne, do których należą: testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy.

Testamenty zwykłe

Testamenty zwykłe charakteryzują się tym, że sporządza się je w zwyczajnych okolicznościach, które umożliwiają swobodne rozporządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Testament holograficzny

Przepis art. 949 kodeksu cywilnego stanowi: Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Testament holograficzny to nic innego jak testament spisany własnoręcznie przez testatora. Należy jednak pamiętać, że testament ręczny będzie ważny tylko wówczas, gdy zostanie on sporządzony własnoręcznie w całości piórem lub długopisem. Wykluczone jest natomiast napisanie testamentu na komputerze czy maszynie pisarskiej i jego własnoręcznie podpisane. Najprościej mówiąc testament holograficzny to testament spisany odręcznie w całości i osobiście podpisany.

Testament odręczny powinien również zawierać datę. Data świadczy bowiem o możliwości testatora do sporządzenia testamentu, ponieważ pozwala stwierdzić, czy w chwili sporządzania testamentu miał on pełną zdolność do czynności prawnej, co przesądza o ważności testamentu. Jak wynika z wyżej przytoczonego przepisu, brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeżeli nie ma wątpliwości, że osoba, która sporządziła testament mogła to zrobić lub nie ma wątpliwości co do innych sporządzonych przez nią testamentów.

Przykład: Brak daty na testamencie nie powinien spowodować jego nieważności, jeżeli testator za życia nie był ubezwłasnowolniony. Wówczas nie ma wątpliwości, że miał on zdolność do sporządzenia testamentu. Problem może pojawić się, jeżeli osoba sporządzająca testament była ubezwłasnowolniona, a później zostało to uchylone. W takim przypadku brak daty może powodować nieważność testamentu, ponieważ może być problem z ustaleniem, czy w chwili sporządzania testamentu testator był jeszcze ubezwłasnowolniony czy już nie.

Testament notarialny

Przepis art. 950 kodeksu cywilnego stanowi: Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Testament w formie aktu notarialnego sporządza notariusz, który spisuje wolę spadkodawcy. Następnie notariusz odczytuje mu spisany testament i jeżeli spadkodawca uznaje, że treść testamentu jest zgodna z jego wolą, podpisuje go. Testament podpisuje również notariusz i opatruje go datą sporządzenia.

Testament w formie aktu notarialnego uważany jest za najbezpieczniejszą formę rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Daje on bowiem gwarancję jego bezpieczeństwa, a także przyczynia się do precyzyjności rozporządzeń i ich zgodności z obowiązującym prawem. Ponadto dzięki udziałowi notariusza w sporządzeniu testamentu, spadkodawca jest chroniony przez wpływem osób trzecich i minimalizuje ryzyko obalenia testamentu.

Testament allograficzny – urzędowy

Przepsis art. 951 § 1 kodeksu cywilnego stanowi: Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

W tego rodzaju testamencie oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków.

Protokół następnie podpisują:

• spadkodawca,
• osoba, wobec której wola została oświadczona,
• świadkowie.

Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, zaznacza się to w protokole z podaniem przyczyny braku podpisu.

Co istotne, testamentu w formie allograficznej nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.

Testamenty szczególne

Testamenty szczególne sporządzane są w okolicznościach, które uniemożliwiają sporządzenie testamentu w zwykłego. Są to zazwyczaj sytuacje, które nagle zagrażają życiu określonej osoby.

Testament ustny

Przepis art. 952 § 1 kodeksu cywilnego stanowi: Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu nie jest możliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Z powyższego przepisu wynika, że testament ustny można sporządzić tylko wtedy, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, która uniemożliwia sporządzenie testamentu w zwykłej formie. Ważne jest, aby obawa rychłej śmierci została potwierdzona przez lekarza – nie może być ona jedynie subiektywnym odczuciem osoby, która chce sporządzić testament. Jakie przyczyny uzasadniają sporządzenie testamentu ustnego?

Ustawa ich nie wymienia, ale można domyśleć się, że chodzi o przyczyny nagłe i niecodzienne, na przykład:

• powódź w znacznych rozmiarach,
• trzęsienie ziemi,
• zły stan zdrowia spadkodawcy nierokujący do wyzdrowienia.

Testament ustny należy oświadczyć w obecności trzech świadków.

Treść testamentu ustnego może być bowiem stwierdzona:

• w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie,
• jeżeli treść testamentu nie zostanie stwierdzona w opisany sposób, można ją w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) stwierdzić jego treść przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament podróżny

Przepis art. 953 kodeksu cywilnego stanowi: Podczas podróży na polskim statku wodnym lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Testament podróżny, jak sama nazwa wskazuje jest sporządzany w podróży, gdy nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego. Dotyczy to zwłaszcza dalekich podróży na morzu, gdzie nie ma możliwości szybkiego przybycia do portu.

Testament wojskowy

Szczególną formę testamentów wojskowych określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Testament tego rodzaju można sporządzić tylko w okresie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli.

Testament wojskowy mogą sporządzić:

• żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową,
• pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych,
• osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym należące do stowarzyszenia Czerwonego Krzyża,
• osoby wykonujące czynności duszpasterskie,
• członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste,
• inna osoba znajdująca się na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych lub jednostce pływającej należącej do Marynarki Wojennej.

Testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Świadkowie testamentu ustnego i testamentu allograficznego

Testament ustny oraz testament allograficzny musi być sporządzony w obecności świadków. Należy podkreślić, że nie każdy może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu w tych formach.

Prawo stanowi, że nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:

• kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,
• niewidomy, głuchy lub niemy,
• kto nie może czytać i pisać,
• kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
• skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Jeżeli świadkiem jest jedna z takich osób, sporządzony testament jest nieważny.

Świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być również osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Nie mogą być również świadkami:

• małżonek tej osoby,
• krewni tej osoby,
• powinowaci pierwszego i drugiego stopnia tej osoby,
• osoby pozostające z tą osobą w stosunku przysposobienia.

Jeżeli świadkiem była jedna z takich osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.