Okres ochronny przed emeryturą - kiedy się zaczyna?

W jakim wieku przechodzi się na emeryturę?

Wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn. Po jego osiągnięciu można zdecydować o przejściu na emeryturę lub o kontynuowaniu aktywności zawodowej.

Osobom zbliżającym się do wieku emerytalnego pracodawcy nie mogą wypowiedzieć stosunku pracy. Dotyczy to jednak tylko tych osób, które pracują na umowę o pracę, a nie na podstawie umowy cywilnoprawnej. Kiedy rozpoczyna się okres ochronny przed emeryturą? O tym w dalszej części artykułu.

W jakim wieku zaczyna się okres ochronny przed emeryturą?

Okres ochronny przedemerytalnej to okres, w którym pracownik nie może zostać zwolniony z pracy, ponieważ brakuje mu mało do emerytury. Zasada ochrony przedemerytalnej znajduje się w art. 39 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Z przepisu tego wynika zatem, że okres ochronny rozpoczyna się:

• dla kobiety - po ukończeniu 56 lat
• dla mężczyzny - po ukończeniu 61 lat

Jeżeli prawo do przejścia na emeryturę przysługuje Ci wcześniej - z racji wykonywanego zawodu - okres ochronny zaczyna obowiązywać Cię na 4 lata przed datą nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Zawody, które dają prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturą wymienione zostały w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Wśród wymienionych zawodów znalazły się między innymi następujące zawody:

• górnicy,
• nauczyciele,
• kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 ton,
• dziennikarze objęci układem zbiorowym.

Czy ochrona przedemerytalna dotyczy tylko rozwiązania stosunku pracy? Okazuje się, że nie tylko. Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 11 lipca 1975 roku (sygn. akt I PZP 19/95) stwierdził, że pracownicy, których obejmuje okres ochronny, chronieni są zarówno przed rozwiązaniem umowy o pracę, jak i zmianą warunków zatrudnienia i wynagrodzenia. Wyjątkiem jest sytuacja, w której w zakładzie pracy wprowadzono nowe zasady wynagrodzenia dla wszystkich pracowników lub ogółu pracowników należących do grupy zawodowej, do której należy pracownik objęty ochroną.

Okres ochronny poza wiekiem uprawniającym do emerytury

Zasadniczo okres ochronny pracownika trwa do momenty nabycia przez niego prawa do emerytury. Z datą, kiedy możesz przejść na emeryturę, ochrona przestaje obowiązywać. W tym zakresie istnieją jednak okresy przejściowe, które wprowadziła ustawa z dnia 16 listopada 2016 roku - o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta weszła w życie 1 października 2017 roku i na jej mocy, w niektórych przypadkach osoby, które osiągną wiek emerytalny, nadal pozostają w okresie ochronnym od wypowiedzenia umowy o pracę.

Zgodnie z wspomnianą ustawą pracownicy, którzy w dniu wejścia tej ustawy nie są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z Kodeksu pracy i osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają ochronie stosunku pracy przez okres 4 lat, licząc od dnia wejścia w życie tej ustawy, także wówczas, gdy upływ tego okresu przypadnie po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobiety i wieku 65 lat przez mężczyzn.

Brzmi skomplikowanie? Wyjaśnijmy to na przykładach:

Przykład 1:
1 października 2017 roku, czyli w dniu wejścia w życie ustawy, pani Janina skończyła 59 lat. Mogła przejść na emeryturę 1 października 2018 roku i wówczas przestałby ją obowiązywać okres ochronny. Z uwagi na przepisy przejściowe, okres ochronny wydłuża się - trwa on bowiem do momentu, kiedy pani Janina nabędzie prawo do emerytury według nowych zasad, czyli do 1 października 2020 roku.

Przykład 2:
Pan Jan 23 sierpnia 2017 roku skończył 63 lata. Zatem w momencie wejścia w życie ustawy znalazł się w okresie ochronnym. Wiek emerytalny osiągnął 23 sierpnia 2019 roku, ale na mocy nowych przepisów okres ochronny przedłuża się do 2021 roku, a więc mimo ukończenia 65 lat, pan Jan będzie znajdować się w okresie ochronnym do 23 sierpnia 2021 roku.

Ochrona przedemerytalna a umowa na czas określony

Problematyczną kwestią stanowi ochrona przedemerytalna pracownika zatrudnionego na umowę o pracę na czas określony. Przepisy prawa pracy nie wskazują bowiem, czy ochrona przedemerytalna w takim przypadku działa. W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy.

W 2011 roku w orzecznictwie dominowało stanowisko, że jeżeli osiągnięcie wieku emerytalnego i uzyskanie w związku z tym uprawnień emerytalnych w ramach obecnie trwającego stosunku pracy nie byłoby możliwe, to art. 39 - dotyczący zakazu wypowiadania umowy o pracę pracownikowi w okresie ochrony przedemerytalnej - nie znajduje zastosowania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2011 roku, sygn. akt II PK 20/11).

Jednak w 2014 r. Sąd Najwyższy zmienił swoje stanowisko. Uznał on bowiem, że ochrona zatrudnienia z art. 39 Kodeksu Pracy zakazuje wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony zawartej na czas upływający przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego. Jest to dopuszczalne jedynie po spełnieniu dwóch warunków:

• pracownik musi osiągnąć wiek przedemerytalny krótszy niż 4 lata,
• okres zatrudnienia musi umożliwiać uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem wieku emerytalnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2014 roku, sygn. akt II PK 50/14).

W przypadku umowy na zastępstwo, która jest rodzajem umowy na czas określony, jej rozwiązanie dokonuje się z upływem okresu, na który została zawarta - czyli z chwilą powrotu do pracy zastępowanego pracownika. W tym przypadku umowa może być rozwiązana nawet z pracownikiem, który objęty jest umową przedemerytalną.

Wyłączenie ochrony przedemerytalnej

Ochrona przedemerytalna nie obowiązuje w każdym przypadku. W niektórych sytuacjach jest ona wyłączona w razie:

• rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika - rozwiązanie umowy w ten sposób jest dopuszczalny, gdy pracownik:
  1. dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych,
  2. popełni w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku i jeżeli przestępstwo to jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
  3. z własnej winy utracił uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku;
• rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron - prawo pracy nie zabrania bowiem rozwiązania umowy o pracę, zgodnie z wolą obu stron;
• w razie istnienia podstaw do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia bez winy pracownika - do rozwiązania umowy w ten sposób może dojść na przykład, gdy:
  1. pracownik jest niezdolny do pracy z powodu choroby dłużej niż 3 miesiące,
  2. pracownik pobiera świadczenia rehabilitacyjne przez pierwsze 3 miesiące,
  3. pracownik nie stawia się w pracy z przyczyn innych niż choroba przez okres dłuższy niż miesiąc;
• upadłości i likwidacji pracodawcy;
• gdy pracownik uzyskał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;
• wykonywania pracy w oparciu o umowę cywilnoprawną - umowę zlecenia lub umowę o dzieło.