Czy i kiedy wnuki dziedziczą po dziadkach?

Sporządzenie testamentu

Testament to rozporządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci. Staje się on skuteczny dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy, czyli w tym przypadku śmierci dziadka. Jeżeli sporządził on testament, to pozostawiony przez niego spadek przypada tym osobom, które powołał w testamencie. Zatem możliwie jest, aby dziadek powołał jako spadkobiercę swojego wnuka, wnuczkę lub wszystkich wnuków. O tym, co się znajdzie w testamencie zależy wyłącznie od osoby, która go spisuje - czyli dziadka. Sporządzenie testamentu jest najprostszą metodą na to, aby wnuk dziedziczył po dziadku.

Podstawowym sposobem na sporządzenie testamentu jest wizyta u notariusza, który sporządzi testament według woli dziadka, przechowa go, a po śmierci dziadka ogłosi jego powołanym spadkobiercom. Testament można również sporządzić samodzielnie - wystarczy podpisać go swoim własnoręcznym podpisem i będzie on ważny.

Dziedziczenie ustawowe

Gdy dziadek nie sporządzi testamentu, po jego śmierci majątek będzie dziedziczony według przepisów Kodeksu cywilnego. Czy w takim przypadku wnuki dziedziczą po dziadkach? Odpowiedź na to pytanie brzmi - to zależy. Dziedziczenie ustawowe polega bowiem na dziedziczeniu przez najbliższą rodzinę, a spadek przechodzi na dalszą, gdy tej najbliższej rodziny nie ma. Jak to wygląda w praktyce?

Według dziedziczenia ustawowego po śmierci dziadka spadek w pierwszej kolejności przypadka jego żonie (czyli babci) i jego dzieciom. Osoby te dziedziczą spadek w częściach równych, przy czym część żony nie może być mniejsza niż ¼ spadku.

Przykład: Dziadkowie mają troje swoich dzieci. 9 października 2019 r. dziadek umiera nie pozostawiając testamentu. Babcia i jej dzieci w chwili otwarcia spadku żyją. Ich udziały w majątku dziadka są równe - dziedziczą więc w częściach równych, czyli po ¼ spadku.

W powyższej sytuacji wnuki nie są więc spadkobiercami dziadka. Wnuki odziedziczyłyby spadek wówczas, gdy:

• dziecko dziadka nie dożyłoby otwarcia spadku

  Przykład: Dziadkowie mają troje dzieci: Marię, Antoniego i Joannę. Maria zmarła 10 września 2018 r. Dziadek zmarł 10 października 2019 r. W takiej sytuacji spadek po dziadku dziedziczą:

  babcia - w wysokości ¼ spadku

  Antoni - jako dziecko spadkodawcy - ¼ spadku

  Joanna - jako dziecko spadkodawcy - ¼ spadku

  Maria - zmarła przed otwarciem spadku po dziadku. Zatem udział, który by jej przypadał, czyli ¼ spadku przypada jej dzieciom. Dzieci Marii są wnukami spadkodawcy. Maria ma dwoje dzieci. Udział spadkowy Marii dziedziczą oni w częściach równych - zatem ich udział w części majątku dziadka wynosi po 1/8 spadku.

• dziecko dziadka odrzuciło spadek

Osoba powołana do spadku może:

• przyjąć w sposób prosty,
• przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza,
• odrzucić.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy złożyć u notariusza lub w sądzie spadku w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Niezłożenie oświadczenia w terminie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe.

Osoba, która odrzuciła spadek nie jest spadkobiercą. Jest bowiem traktowana jako osoba, która „nie dożyła otwarcia spadku”. Jeżeli dzieci spadkodawcy nie dożyją otwarcia spadku, ich udział przypada jego dzieciom. Jeżeli więc dziecko dziadka odrzuci spadek, jego udział przechodzi na wnuków. Odrzucenie spadku ma więc ten sam skutek, jakby dziecko dziadka nie dożyło otwarcia spadku.

Przykład: Babcia i dziadek mieli jednego syna - Jana. Dziadek zmarł 9 października 2019 r. Babcia i Jan dziedziczą w częściach równych - po ½ spadku. Jan odrzucił spadek, ale ma dwoje dzieci (są to wnuki spadkodawcy), zatem jego część przechodzi na jego dzieci. Dziedziczą oni po równo, czyli ich udział w spadku wynosi po ¼ spadku.

Wydziedziczenie dzieci dziadka

Dziadek lub babcia może wydziedziczyć swoje dzieci. W jaki sposób? W celu wydziedziczenia swoich dzieci należy sporządzić testament. W testamencie można powołać do swojego spadku osoby przez siebie wskazane, przez co możliwe jest pominięcie najbliższej rodziny. Wówczas służy im prawo do zachowku - czyli prawo do części udziału, który by im przypadał, gdyby dziedziczyli ustawowo. Wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku. Wydziedziczenie należy wyraźnie wskazać w treści testamentu. Jednak jest to możliwe tylko, jeżeli są do tego powody.

Przepisy prawa wskazują, że wydziedziczenie jest możliwe, gdy uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy powstępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jaki skutek ma wydziedziczenie dziecka w testamencie? Osobę wydziedziczoną traktuje się tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Zatem prawo do zachowku, które by mu przypadało, przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy - chyba że zostali oni powołani do dziedziczenia w testamencie.

Przykład: Dziadek w testamencie wydziedziczył swojego jedynego syna Jana. Powołał do spadku swoją żonę i swoich wszystkich wnuków. W takim przypadku Jan został pozbawiony prawa do zachowku, ale prawo to nie przechodzi na wnuków, ponieważ zostali oni powołani w testamencie.
W przypadku gdyby dziadek w swoim testamencie powołał do spadku tylko swoją żonę i wydziedziczył jedynego syna - prawo do zachowku przeszłoby na jego dzieci.

Dziedziczenie po dziadkach a podatek od spadku

Dziedziczenie spadku po dziadkach jest objęte zwolnieniem od podatku od spadku. Jedynym obowiązkiem, jaki powstaje po otrzymaniu spadku jest zgłoszenie tego faktu naczelnikowi urzędu skarbowego. Termin, w jakim należy to zrobić wynosi 6 miesięcy.