Skoki rozwojowe u dzieci w pierwszym roku życia

Okres niemowlęcy - szczególny czas w rozwoju człowieka

Pierwszy rok życia dziecka to wyjątkowy czas nie tylko dla niego, ale również dla jego najbliższego otoczenia. Każdy z przejęciem obserwuje zachowanie dziecka i z ciekawością rejestruje nowe umiejętności, miny, czy gesty. To właśnie w tym okresie dochodzi do najszybciej postępujących zmian, które widoczne są gołym okiem.

W ciągu tych 12 miesięcy dziecko co chwilę nabywa nowe umiejętności, które całkowicie zmieniają jego dotychczasowy świat i sposób, w jaki go postrzega. Nawet z pozoru techniczna umiejętność skupiania wzroku na twarzy mamy, niesie ze sobą szereg dodatkowych emocji. Skupianie wzroku na twarzy najbliższych to bowiem pierwszy krok do rozpoznawania poszczególnych osób, a później nauka odczytywania emocji i próba ich naśladowania.

Czym jest skok rozwojowy?

W pierwszym roku życia niemowlęcia rozwija się cały jego organizm, wraz ze wszystkimi układami. Szybki rozwój nie przebiega jednak płynnie. Towarzyszą mu okresy gwałtownego rozwoju, które nazywa się skokami rozwojowymi. W czasie pierwszego roku życia człowieka wyróżnia się ich aż 7, a każdy kolejny skok jest dłuższy od poprzedniego. Skutkują one zyskaniem przez niemowlę nowych umiejętności. Mogą one dotyczyć zdolności motorycznych, komunikacyjnych oraz postrzegania samego siebie. Skoki rozwojowe nie zawsze będą widoczne gołym okiem. U niektórych dzieci objawiają się one wyraźnie, a u innych przemykają niezauważone.

Jak rozpoznać zbliżający się skok rozwojowy?

O ile sam skok rozwojowy może pozostać dla najbliższego otoczenia dziecka niezauważony, na pewno wszyscy zorientujecie się, kiedy będzie się zbliżał. W okresie poprzedzającym jego nastąpienie, zachowanie niemowlęcia ulega nagłej zmianie. Dziecko staje się bardziej wyciszone, apatyczne i senne lub wręcz odwrotnie: dokazuje, jest stale rozdrażnione i ma problemy ze spaniem.

Niemal każde dziecko przed skokiem rozwojowym bardzo lgnie do najbliższych opiekunów. Dostrzeganie coraz większej ilości szczegółów otaczającego go świata wyzwala w dziecku lęk, a bliskość rodziców jest wówczas naturalną potrzebą poszukiwania schronienia.

Jak radzić sobie podczas skoków rozwojowych?

Okres skoków rozwojowych jest bardzo wymagającym czasem zarówno dla dziecka, jak i dla jego opiekunów. Jeśli to Tobie przypada w tym okresie opieka nad wnukiem, musisz wykazać się wyjątkową cierpliwością i zrozumieniem. Spróbuj zrozumieć emocje, jakie towarzyszą dziecku w tym momencie. Ilość nowych bodźców, których doświadcza, może być dla niego przytłaczająca i nic dziwnego, że będzie nie w humorze. Wnuk w tym okresie potrzebuje wyjątkowej bliskości. Okazuj mu ją tak często, jak tylko możesz. Zadbaj o jego poczucie bezpieczeństwa. Pomocne mogą być chusta lub nosidło, smoczek, bujaczek z szumem.

Jeśli nie bierzesz aktywnego udziału w opiece nad wnukiem, okres skoków rozwojowych to dobry moment, by zaproponować pomoc rodzicom dziecka. Przemęczenie i sfrustrowanie stałą opieką i kołysaniem malca na pewno nie pomaga mu się uspokoić i z pewnością Twoja pomoc i świeże podejście będzie dla niego wskazane. Możliwość podzielenia się opieką nad dzieckiem w tym trudnym okresie daje rodzicom szansę odpoczynku, który jest kluczowy dla zachowania cierpliwości i spokoju.

Pierwszy skok rozwojowy (5 tydzień życia)

Jako pierwsze wyostrzają się zmysły dziecka. Zapach, dźwięki i bodźce słuchowe stają się dla maluszka dużo bardziej wyraźne. Podobnie jest z dotykiem. Dziecko zaczyna się świadomie uśmiechać. Kiedy płacze, z jego oczu płyną już łzy. Biorąc pod uwagę ogrom nowych bodźców, które odbiera dziecko, w czasie pierwszego skoku rozwojowego zapewnij mu spokój i możliwość niezakłóconego odpoczynku. Staraj się dozować ilość bodźców, na jakie wystawiasz dziecko - zwracaj uwagę przede wszystkim na głośność i ilość otaczających go urządzeń.

Drugi skok rozwojowy (7-9 tydzień)

Na początku dziecko zaczęło rejestrować więcej bodźców, teraz zaczyna je już rozróżniać. Potrafi rozpoznać głos i zapach domowników i odróżnić je od obcych osób. Malec potrafi także skupić swój wzrok na twarzy innej osoby i zaczyna ją obserwować. Drugi skok rozwojowy to także moment na odkrycie, że malec posiada rączki. Już wie, że są częścią jego ciała i przy odrobinie wysiłku może nimi sterować.

Jeśli zajmujesz się wnukiem w tym okresie, jest to dobry czas, by ćwiczyć z nim ruszanie rączkami i chwytanie różnych przedmiotów. Zobaczysz, że dziecko z zainteresowaniem będzie to robić a wszystko, czego uda mu się dotknąć będzie dla niego ciekawe. Jest to również okres zwiększonej aktywności fizycznej. Niemowlę coraz chętniej podejmuje próby przekręcania się z brzuszka na plecki. Lubi słuchać - zarówno głosu domowników, jak i piosenek. Jest to dobry moment, by zacząć wnukowi śpiewać, jeśli do tej pory tego nie robiliście.

Trzeci skok rozwojowy (11-12 tydzień)

W trzecim miesiącu życia dziecka, rozwija się jego koordynacja wzrokowo-ruchowa. Jego ruchy stają się mniej gwałtowne, zaczyna wodzić wzrokiem za przedmiotami i chętnie wyciąga po nie rączki. Jeśli dziecko straci coś z pola widzenia, odwróci główkę, by dojrzeć interesujący go przedmiot. Ruchy malca stają się bardziej płynne i świadome.

Bardzo ważne jest to, że dziecko wszystko, co weźmie do rączki, natychmiast wkłada do buzi. Chce korzystać ze swoich wszystkich zmysłów a ten sposób, jest jedynym, jaki zna na dokładne poznanie każdego przedmiotu. Opiekując się malcem, musisz bardzo uważać na to, co znajduje się w jego najbliższym otoczeniu.

Dziecko reaguje na zmianę tonu głosu, natężenia światła, bardzo dobrze odczytuje ludzkie emocje. Bardzo możliwe, że jeśli uśmiechniesz się do wnuka, dziecko również odpowie uśmiechem.

Czwarty skok rozwojowy (14-19 tydzień)

Jest to wyjątkowo przełomowy moment w życiu dziecka. Staje się ono bardzo aktywne i wszędzie go pełno. Zaczyna rozumieć pojedyncze słowa, reaguje na własne imię i coraz bardziej interesuje się swoim odbiciem w lustrze. Malec dostrzega związek przyczynowo skutkowy. Wie, że kiedy wyciągnie do góry rączki, ktoś go weźmie na ręce. Zrzuca zabawki na podłogę, bo wie, że ktoś je podniesie. Kiedy nie ma ochoty na jedzenie, odpycha od siebie butelkę. Zwiększają się również jego umiejętności ruchowe. Chętnie przewraca się z brzuszka na plecy i odwrotnie oraz unosi główkę i tułów, by lepiej widzieć to, co go otacza.

Jeśli opiekujesz się wnukiem w tym okresie, zwracaj uwagę na konsekwencję swoich działań. Jest to moment, w którym popełnia się pierwsze błędy wychowawcze. Dziecko zaczyna łączyć przyczynę ze skutkiem, dlatego dbaj o to, by nie utrwalać w nim złych zachowań.

Piąty skok rozwojowy (22-26 tydzień)

Na przełomie piątego i szóstego miesiąca życia, dziecko zaczyna dostrzegać i rozumieć, że niektórzy ludzie są obcy, a inni bliscy. W tym okresie malec może zmienić się nie do poznania. Może reagować płaczem na widok obcych mu osób. Piąty skok rozwojowy to również moment, kiedy u dziecka może przejawiać się lęk separacyjny w momencie rozstania z rodzicami. Warto mieć na uwadze, że jest to całkowicie normalny objaw i nie należy przypisywać mu zbyt dużego znaczenia. Z czasem, jeśli nie wyrobimy w dziecku niezdrowych nawyków, powinien osłabnąć.

Piąty skok rozwojowy obejmuje również umiejętności ruchowe. Malec coraz sprawniej posługuje się swoimi rączkami, potrafi chwytać przedmioty przy pomocy kciuka i palca wskazującego. Chętnie bawi się zabawkami, odkrywając nowe możliwości zabawy. Zaczyna siadać, raczkować, rozwija wiele grup mięśni.

Szósty skok rozwojowy (33-37 tydzień)

ósmy miesiąc życia to kluczowy moment dla rozwoju inteligencji dziecka. To właśnie wtedy sposób postrzegania świata malca staje się zbliżony do myślenia dorosłych. Dziecko spostrzega logikę, odnajduje w otaczającym go świecie cechy wspólne i zaczyna je klasyfikować. Dla przykładu: do tej pory pod pojęciem „kot” kryło się jedynie domowe zwierzę, z którym dziecko miało kontakt. Od tego miesiąca „kot” to każde zwierzę, które wykazuje pewne cechy charakterystyczne, zaobserwowane przez dziecko.

W tym czasie rodzina zyskuje bliższy, odwzajemniony kontakt z dzieckiem. Relacja pomiędzy członkami rodziny a malcem zaczyna przypominać taką, jaką ma się ze starszymi dziećmi. Jest to również moment, kiedy wnuk zaczyna okazywać zazdrość. Jeśli zaczniesz poświęcać uwagę czemuś innemu, na pewno okaże swoje niezadowolenie poprzez mimikę, gesty i nerwowe odgłosy.

Siódmy skok rozwojowy (41-48 tydzień)

Maluch staje się coraz bardziej samodzielny i jego zachowanie staje się coraz bardziej logiczne. Bawi się zabawkami na wiele sposobów i coraz bardziej rozumie zabawy, które mu zaproponujesz. Na tym etapie rozwoju dzieci, bardzo lubianą atrakcją jest chowanie i szukanie przedmiotów. Jeśli masz wolną chwilę, możesz zabawiać w ten sposób wnuka, a na pewno odwdzięczy się niepohamowaną radością.

W tym czasie dzieci bardzo lubią naśladować różne dźwięki wydawane przez otoczenie. Chętnie naśladują także osoby dorosłe, dlatego od tego momentu musisz szczególnie uważać na to, co robisz i jak się zachowujesz. Niech nie będzie dla Ciebie zaskoczeniem także to, że wnuk zaczyna świadomie używać słowa „nie”. To właśnie w siódmym skoku rozwojowym zaczyna rozumieć jego znaczenie. W tym okresie malec zaczyna także stawiać swoje pierwsze kroki.

Skoki rozwojowe - jak się do nich przygotować?

Jeśli to właśnie Ty na co dzień zajmujesz się wnukiem lub często pomagasz rodzicom dziecka, odpowiednie przygotowanie i zrozumienie skoków rozwojowych to podstawa w poradzeniu sobie w tych trudnych momentach. Tak naprawdę, każdy skok rozwojowy to dużo więcej znaczących zmian zachodzących w organizmie dziecka i aby w pełni je zrozumieć, warto sięgnąć po fachową lekturę.

Pamiętaj, że skoki rozwojowe mimo tego, że są trudnym i wymagającym czasem dla opiekunów, są jednocześnie fascynującym dowodem na to, że dziecko prawidłowo się rozwija. Wspaniale jest obserwować ile wysiłku niemowlęta wkładają w to, by poznać otaczający je świat i nauczyć się w nim funkcjonować.

Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka - najczęściej zadawane pytania

1. Pomagam córce w opiece nad wnukiem i obserwując jego ostatnie zachowanie podejrzewam, że jest w trakcie drugiego skoku rozwojowego. Dziecko cały czas płacze, nie pomagają ani tulenie, ani smoczek. Powoli z córką tracimy cierpliwość i nie wiemy co robić.

   Jest to zachowanie charakterystyczne dla przechodzenia skoku rozwojowego. Starajcie się uspokajać dziecko na różne sposoby i pamiętajcie, że najważniejsza jest cierpliwość. Ten trudny okres w końcu minie. Aby go przetrwać, zajmujcie się malcem na zmianę. Wówczas gdy jedna z Was zajmuje się dzieckiem, druga może odpoczywać. Bardzo dobrze, że wspierasz córkę w tym trudnym czasie. Twoja pomoc jest nieoceniona i na pewno przynosi córce dużą ulgę.

2. Mój wnuk ma już trzy miesiące i jak dotąd nie zauważyliśmy żadnych zmian w jego zachowaniu. Owszem rozwija się, bo co chwile zyskuje nowe umiejętności. Nie towarzyszą jednak temu chwile kryzysu, o których tak często się mówi. Czy to oznacza, że dziecko nie przechodzi skoków rozwojowych?

   Każde dziecko jest inne i w różny sposób przechodzi skoki rozwojowe. Może być tak, że Twój wnuk nie przechodzi ich tak gwałtownie jak inne dzieci. Nie oznacza to jednak, że nieprawidłowo się rozwija. Jeśli zyskuje umiejętności adekwatne do jego wieku, najpewniej wszystko jest w porządku. Może się również okazać, że początkowe skoki rozwojowe przebiegły u dziecka bezobjawowo, a dopiero późniejsze staną się dla Was widoczne.

3. Mój syn przechodzi właśnie okres skoków rozwojowych swojego dziecka. Wiem, jak trudne są to chwile i chciałabym mu pomóc, jednak nie wiem, jak mogę to zaproponować. Nie chcę, by synowa odebrała to jako sygnał, że nie radzi sobie z dzieckiem.

   Bardzo dobrze, że chcesz pomóc młodym rodzicom w tym trudnym dla nich okresie. Jeśli obawiasz się o to, że propozycja pomocy może zostać przez nich źle odebrana, spróbuj przemycić ją w niezobowiązującej rozmowie. Przy kolejnej wizycie zapytaj o skoki rozwojowe wnuka,  jeśli syn z synową przyznają, że jest im ciężko, zaproponuj szczerze swoją pomoc. Na pewno wówczas nie odbiorą tego w sposób negatywny.