Zaburzenia snu - jak pomóc dziecku przezwyciężyć nocne koszmary?

Przyczyny strachu

Strach to naturalna emocja, która towarzyszy nam od tysięcy lat. Odczuwanie strachu i prawidłowa reakcja na to uczucie jaką jest ucieczka, często przesądzało o ludzkim przetrwaniu. Człowiek szybko nauczył się unikać ciemnych miejsc, w których mógł kryć się drapieżnik oraz reagować ucieczką na nieznane dźwięki lub poruszające się cienie.

Dziś żyjemy w bezpiecznych czasach, jednak lęk pierwotny wciąż nam towarzyszy. Reakcje naszego ciała przypominają reakcje człowieka pierwotnego, jednak współcześnie bronią nas zazwyczaj przed wyimaginowanym niebezpieczeństwem. To, że coś nie jest realne nie znaczy jednak, że nie wywołuje w nas autentycznego strachu.

Dorośli potrafią zracjonalizować swój strach i złagodzić jego objawy. Dzieci natomiast muszą się tej umiejętności dopiero nauczyć i nie jest to krótki proces.

Dzieciom strach i lęk towarzyszy już od pierwszych chwil poza organizmem mamy. Są małe, bezbronne i znajdują się w świecie, którego nie rozumieją. Gdy rosną, strach nie staje się mniejszy ale zmienia swoje źródło. W zależności od etapu rozwojowego zmienia się również przyczyna strachu. Oczywiście ma to silne uzasadnienie ewolucyjne. W czasach prehistorycznych, dziecko które oddaliło się od opiekuna było w ogromnym niebezpieczeństwie i miało niewielkie szanse na przetrwanie. Lęk i strach wykształcił się po to, by trzymać je blisko rodziców.

Rodzaje zaburzeń związanych ze snem

Mówiąc o zaburzeniach snu u dzieci mamy na myśli wszystkie zaburzenia i lęki, które uniemożliwiają im spokojny i regenerujący odpoczynek. Takimi zaburzeniami są przede wszystkim:

• koszmary senne,
• lęki nocne,
• strach przed samodzielnym zasypianiem i nocne wybudzanie,
• lęk przed ciemnością, potworami, duchami.

Każda z tych przyczyn może skutecznie obniżyć jakość snu u Twojego wnuka, a Tobie przysporzyć zmartwień o jego zdrowie. Zaburzenia snu związane ze strachem mogą pojawić się u dzieci już w okolicach pierwszych urodzin, ale najczęściej okres ich występowania to 3 ­­– 12 rok życia. Nasilenie problemów ze snem jest silnie skorelowane z rozwojem wyobraźni dzieci.

Koszmary senne

Specyfiką koszmarów sennych jest ich pojawianie się w okolicach trzech godzin po zaśnięciu, a ich częstotliwość wzrasta w drugiej części nocy. Koszmary często mają motyw przewodni, którego schemat powraca w kolejnych snach.

Koszmary to stały bywalec sypialni maluchów. Nawet dorośli miewają „złe sny”, ale zdecydowanie rzadziej i łatwiej im o nich zapomnieć i ponownie zasnąć.

Gdy wnukowi przyśni się koszmar, prawdopodobnie obudzi się z płaczem i będzie rozpaczliwie wołać o pomoc. Może być przerażony i zdezorientowany, więc staraj się go uspokoić. Przytul go, weź na kolana lub połóż się obok. Mów uspokajające zdania, że to tylko sen i że potwór z koszmaru już sobie poszedł. Gdy wnuk się uspokoi pomóż mu ponownie zasnąć. Spokojnym głosem szepcz mu do ucha: „Jestem przy Tobie”, „Wszystko jest w porządku”. Możesz także zaśpiewać mu spokojną kołysankę lub opowiedzieć krótką, wesołą bajeczkę.

Koszmary senne zdarzają się wszystkim dzieciom, jednak kiedy u Twojego wnuka powraca wciąż ten sam sen powinieneś zwrócić na to uwagę. Zapytaj wnuka co mu się śniło i co go przestraszyło. Poproś, by opowiedział sen jak najdokładniej. Warto wsłuchać się dokładnie w opowieść z koszmaru, bo może to być cenną wskazówką aby zlokalizować przyczyny nawracających koszmarów. Może wystarczy pozbyć się z domu powodującego strach przedmiotu lub oswoić wywołującą lęk sytuację i koszmary senne nie będą tak częste?

Bądź czujny. Powracający koszmar może być projekcją lęków związanych z jak najbardziej realnym problemem, z którym wnuk musi mierzyć się na co dzień.

Lęki nocne

Lęki nocne to specyficzne zaburzenie snu, które mogą porządnie Cię wystraszyć, gdy po raz pierwszy pojawią się u Twego wnuka. Mimo tego, że są zupełnie niegroźne i wynikają z dojrzewania układu nerwowego dziecka, ataki nocnego lęku wyglądają naprawdę niebezpiecznie i są ogromnym przeżyciem dla jego świadków.

Gdy Twój wnuk obudzi się z krzykiem i zastaniesz go siedzącego na łóżku z szeroko otwartymi oczami, to może być atak nocnego lęku. Wnuk może być spocony, mieć przyśpieszony oddech i szybsze bicie serca, a także płakać i wykonywać różne powtarzalne ruchy oraz wypowiadać niezrozumiałe słowa. Próby przytulenia wnuka, czy wyciągnięcia go z łóżka mogą skończyć się jego głośniejszym płaczem i odpychaniem Cię. Dziecko wygląda na obudzone, jednak tak naprawdę wciąż śpi, znajdując się na granicy snu i jawy. Pomimo otwartych oczu nie reaguje na otoczenie. Sytuacja wygląda przerażająco ale atak mija po kilku, kilkunastu minutach. Rano dziecko zazwyczaj nic nie pamięta i wstaje wyspane i wypoczęte.

Medycznie, przyczyną nocnych lęków jest nagłe, nieprawidłowe wybudzenie ze snu głębokiego. Ataki mają często podłoże genetyczne, więc jeśli rodzic dziecka borykał się z nimi, prawdopodobnie wnuk także ich doświadczy. W przeciwieństwie do koszmarów sennych, lęki nocne występują w pierwszej połowie nocy.

Warto poinformować lekarza o wystąpieniu nocnych lęków, które przez laika mogą być pomylone z napadami padaczkowymi. Lekarz przeprowadzi dokładny wywiad na temat zdrowia dziecka i jeśli objawy lęków nocnych uzna za nietypowe, zleci dalsze badania.

Jeśli Twój wnuk doświadcza nocnych lęków, Twoim zadaniem jest przede wszystkim zapewnienie mu bezpieczeństwa podczas ataku. Usiądź przy nim i dopilnuj, by nie uderzył się w ramę łóżka, ścianę, czy szafkę nocną. Możesz zapalić malutką lampkę, uważaj jednak by światło nie było zbyt intensywne. Nie próbuj budzić wnuka i zachowuj się cicho. Możesz go delikatnie głaskać, aby czuł Twoją obecność. Gdy atak minie i dziecko zapadnie w głęboki sen, po cichu wyjdź z pokoju.

Inne zaburzenia snu u dzieci

Problemy związane ze snem to także nieumiejętność samodzielnego zasypiania, wybudzanie się w nocy i problemy z ponownym zaśnięciem, a także lęk przed ciemnością i wyimaginowanymi strachami czającymi się w zakamarkach pokoju.

Samodzielne zasypianie nie jest łatwe i dzieci muszą się tego nauczyć. Niektóre z nich nabywają tę umiejętność stosunkowo wcześnie, inne mają z tym problem nawet jako kilkulatki. Nieumiejętność samodzielnego zasypiania staje się problemem, gdy dziecko wybudza się w nocy (a nocne wybudzanie jest charakterystyczne dla małych dzieci), bo do ponownego zaśnięcia będzie potrzebować obecności opiekuna.

Nigdy nie podawaj wnukowi leków nasennych i uspokajających na własną rękę, nawet tych naturalnych! Podawanie herbaty z melisy, czy ziołowych tabletek uspokajających zawsze powinno być skonsultowane z lekarzem dziecka i jego rodzicami.

Wnuk może obudzić się z płaczem i głośno domagać się przyjścia Babci lub Dziadka. Co gorsza, przytulenie i pogłaskanie może okazać się niewystarczające, aby wnuk ponownie zasnął. Dziecko może potrzebować bujania, czytania książeczki, trzymania za rękę, lub śpiewania kołysanek. Jeżeli nocne pobudki zdarzają się codziennie i trudno sobie z nimi szybko poradzić, negatywnie wpłyną na zdrowie Twojego wnuka i samopoczucie jego niewyspanych Dziadków.

Wnuk może także panicznie bać się ciemności, odmawiać zaśnięcia w ciemnym pokoju, lub kilkukrotnie w nocy prosić Cię o inspekcję pokoju pod kątem obecności potworów pod łóżkiem, czy strachów w szafie. Szmer, skrzypienie podłogi, cienie tańczące na ścianie – bujna wyobraźnia dziecka przemieni je w najbardziej przerażające zjawy.

Jak pomóc wnukowi?

Problemy z jakością snu mogą odbić się na jakości życia wnuka i jego bliskich. Możesz mu pomóc wprowadzając do Waszego życia kilka prostych zasad. Pamiętaj jednak, że nocne lęki i koszmary są naturalne dla pewnych okresów rozwojowych, trudno je więc całkowicie wyeliminować.

Jeżeli zaburzenia snu u Twojego wnuka są szczególnie intensywne i częste, a lęk przenosi się także do życia codziennego, nie wstydź się szukać pomocy. Doświadczony psycholog dziecięcy pomoże rozpoznać ewentualne problemy emocjonalne dziecka.

Ograniczenie czasu spędzonego przed telewizorem i komputerem

Pierwszym krokiem przy problemach ze snem jest ograniczenie silnej stymulacji mózgu dziecka, jaką powoduje oglądanie telewizji i gry komputerowe. Jeżeli Twój wnuk dużo czasu spędza przed ekranem w towarzystwie bajek, filmów i gier, może mieć to wpływ na jego nocny wypoczynek. W przypadku najmłodszych dzieci postaraj się całkowicie wyeliminować elektroniczne obrazy z życia wnuka. Bezwzględnie nie pozwalaj na korzystanie z nich po godzinie 19.00.

Pamiętaj, aby nie straszyć wnuka nawet w żartach oraz zwracaj uwagę na treść bajek, które słucha lub ogląda. Gdy wnuk usłyszy, że wilk z bajki zjada na śniadanie małe dzieci, może się przestraszyć i obraz ten będzie powracać do niego w snach. W takiej sytuacji porozmawiaj z nim, wytłumacz mu że to tylko bajka, a wilki mieszkają w lesie i na pewno nie przyjdą do niego w nocy.

Zapewnienie higieny snu

Zapewne zdajesz sobie sprawę, jak istotne są komfortowe warunki snu. Nikt z nas nie lubi spać w dusznym pokoju, przy akompaniamencie głośnej muzyki, czy w towarzystwie uciążliwych promieni słonecznych wkradających się przez okno.

Dlatego miejsce do spania dla wnuka powinno być komfortowe i zapewniające spokojny sen. Przed pójściem spać dobrze wywietrz pomieszczenie, sprawdź czy nie jest za gorąco lub za zimno. Staraj się zachowywać cicho i nie oglądaj głośno telewizji w drugim pokoju. Upewnij się, że pokój jest odpowiednio zaciemniony i czy np. światło latarni ulicznej nie świeci bezpośrednio na łóżko i nie przeszkadza w zaśnięciu.

Jeżeli pokój znajduje się przy ruchliwej ulicy może być w nim za głośno dla Twojego wnuka. Pomyśl czy mógłbyś miejsce do spania zorganizować w innym pokoju lub zainwestuj w rolety zewnętrzne, które wytłumią hałas.

Jeżeli Twój wnuk nie lubi spać w całkowitej ciemności zostaw mu zapaloną lampkę. Ważne, aby jej światło było przytłumione i dyskretne. W sklepach znajdziesz bogaty wybór kolorowych lampek dla dzieci w różnych kształtach i wzorach, możesz też zmienić abażur swojej lampki na ciemniejszy, a żarówkę na słabszą i o łagodniejszym świetle.

Pomocny może okazać się także ulubiony miś lub kocyk, który będzie towarzyszyć wnukowi podczas snu. Aby kącik wnuka w Twoim domu był bardziej przytulny, do sufitu możesz też przykleić fluorescencyjne, świecące w ciemności naklejki, które zamienią sufit w rozgwieżdżone niebo. Twój wnuk będzie zachwycony!

Wieczorne rytuały

Zapewnienie rutyny i powtarzalność wieczornych czynności są bardzo pomocne przy problemach ze snem. Dzieci lubią wiedzieć co nastąpi po określonym zdarzeniu, wieczorne rytuały uspokajają i dają poczucie bezpieczeństwa. Naszą propozycję na plan wieczornego zasypiania znajdziesz w tabeli. Wydrukuj go i powieś w widocznym miejscu, tak aby wnuk miał do niego swobodny dostęp. Plan ozdób naklejkami symbolizującymi określone czynności. Znajdziesz je w sklepach z artykułami papierniczymi.

Plan wieczornego zasypiania

1. kolacja
2. kąpiel
3. mycie zębów
4. czytanie książeczek
5. przytulanie
6. sen

Zadbaj także o stały rytm dnia, niech każda aktywność ma swoje miejsce w Waszym codziennym życiu. Początkowo trzymanie się schematu może wydać się trudne, ale szybko nauczysz się nowego porządku i odkryjesz korzyści płynące z planowania. Magicznie zyskacie więcej czasu, Wasz dzień będzie spędzony ciekawiej i efektywniej. A stały rozkład dnia wpłynie na lepszy sen Twojego wnuka.

Zwróć też uwagę na to, jak spędzacie czas wieczorem. Bitwa na poduszki, ganianie Dziadka wokół stołu, czy tańce z Babcią są świetną zabawą, ale nie gdy zbliża się pora spania! Na około dwie godziny przed snem powinieneś proponować zabawy, które wyciszą i uspokoją wnuka.

Zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta

Jesteśmy tym co jemy, dbaj więc o to co znajduje się na talerzu Twojego wnuka. Jeżeli standardowy posiłek Twojego wnuka zawiera produkty przetworzone, słodycze lub ciężkie i tłuste potrawy, nic dziwnego że jego sen pozostawia wiele do życzenia.

Do menu wprowadź koniecznie duże ilości warzyw, sezonowe owoce i jak najwięcej zdrowych, nieprzetworzonych produktów. Unikaj serwowania ciężkostrawnych dań na kolację. Kolacja Twojego wnuka powinna być sycąca, aby zapewnić mu pełny brzuszek do porannej pobudki, ale jednocześnie lekka i nieobciążająca żołądka.

Łapacz potworów i magiczny amulet

Dzieci mają wspaniałą wyobraźnię, którą warto wykorzystać w walce z koszmarami i innymi zaburzeniami snu. Porozmawiaj z wnukiem czego konkretnie się boi i pomyśl, jak ten strach zmniejszyć. W tabeli znajdziesz kilka pomysłów na zabawy, które oswoją lęki Twojego wnuka.

Pełna akceptacja i zrozumienie

Wszystkie wymienione wyżej sposoby na nocne lęki i koszmary, mogą okazać się nieskuteczne jeżeli zabraknie najważniejszego – Twojej akceptacji dla jego strachu. Twój wnuk musi czuć, że rozumiesz jego trudne emocje i nie bagatelizujesz ich. Nie wyśmiewaj go i nie umniejszaj jego problemów. Podkreślaj, że go rozumiesz, powiedz „Rozumiem, że się boisz. Ciemne zakamarki potrafią być straszne”, jednocześnie oferując mu pomoc: „Zostawmy zapaloną lampkę i postawmy na straży Twojego Misia. Żadne potwory nie ośmielą się Cię zaczepiać!”.

Nie zapomnij też przyznać się do własnych lęków. Powiedz wnukowi, że także masz swoje małe strachy, takie jak na przykład lęk przed pająkami, czy wizytą u dentysty. Twój wnuk poczuje się pewniej, jeżeli uświadomi sobie, że jego ukochany Dziadek także się czegoś boi. Powiedz mu, że pomimo strachu nie unikasz tych sytuacji. Lęki nie zrobią mu krzywdy, są tylko w głowie.