Odpowiedzialność prawna osoby nieletniej

Kto to jest nieletni?

Pojęcie nieletniego często mylone jest z pojęciem małoletniego. W świetle prawa są to dwa odrębne pojęcia, których nie należy ze sobą mylić. Małoletni jest to bowiem osoba, która zgodnie z prawem cywilnym nie ukończyła 18 lat. Jest więc to pojęcie z prawa cywilnego.

Nieletni natomiast to pojęcie z prawa karnego.

Definicja nieletniego ma kilka znaczeń, w zależności od tego, z jaką sprawą  mamy do czynienia:

• w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletnim jest osoba do 18 roku życia i w tym zakresie nie ma określonej dolnej granicy wieku,
• w sprawach o popełnienie przestępstwa nieletnim jest osoba pomiędzy 13 rokiem życia a 17 rokiem życia,
• w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych nieletnim jest osoba do ukończenia 21 roku życia.

Z powyższych definicji wynika, że nie ma jednej granicy wieku, do ukończenia której możemy mówić o nieletnim. Może to być osoba 10-cio letnia, 15-sto letnia czy 18-letnia - a wszystko  w zależności od tego z jaką sprawą mamy do czynienia.

Jeszcze innym pojęciem mylonym z nieletnim jest młodociany. Zgodnie z kodeksem karnym za młodocianego uważa się sprawcę przestępstwa, który popełnił je przed ukończeniem 21 roku życia, a w czasie orzekania przez sąd I instancji nie ukończył 24 lat.

Kiedy dziecko odpowiada przed sądem dla nieletnich?

Dziecko odpowiada przed sądem dla nieletnich w następujących sytuacjach:

1. kiedy jest zdemoralizowane - przejawem demoralizacji najczęściej jest nadużywanie alkoholu, środków odurzających albo ogólnie pojętych problemów między innymi z prawem. W tych sprawach dolna granica wieku dziecka nie jest określona, a zatem dziecko może stanąć przed sądem dla nieletnich nawet przed ukończeniem 13 roku życia

2. gdy popełni czyn karalny - dotyczy to zwłaszcza przestępstwa albo niektórych wykroczeń. W takim przypadku dziecko odpowiada przed sądem dla nieletnich, gdy jest w wieku między 13 a 17 rokiem życia.

Jeżeli czyn zabroniony popełni nieletni poniżej 13 roku życia, najprawdopodobniej zostanie przeciwko niemu wszczęte postępowanie dotyczące jego demoralizacji.

3. gdy istnieje potrzeba orzeczenia w stosunku do nieletniego wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - taka sytuacja zachodzi, gdy nieletni odpowiadał wcześniej z uwagi na demoralizację lub czyn zabroniony.

Orzeczone środki należy wykonywać. A zatem nieletni może być wzywany przed sąd rodzinny aż do ukończenia przez niego 21 roku życia. Wtedy mimo tego, że nieletni jest już pełnoletni, to w dalszym ciągu stosowane są wobec niego orzeczone środki, jeżeli zachodzą ku temu odpowiednie przesłanki.

Co grozi nieletniemu sprawcy?

Wobec nieletniego sprawcy sąd może stosować środki wychowawcze oraz środki poprawcze. To samo dotyczy sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18. Wówczas sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Środkami wychowawczymi są:

1. udzielenie upomnienia,
2. zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
3. ustanowienie nadzoru odpowiedzialnego rodziców lub opiekuna,
4. ustanowienie nadzoru organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego,
5. zastosowanie nadzoru kuratora,
6. skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
7. orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów,
8. orzeczenie przepadku rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
9. orzeczenie umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim.

Środek poprawczy natomiast stanowi orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym. Sąd może go orzec, jeżeli nieletni dopuścił się czynu karalnego i jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.